نقش معلم در گسترش امر به معروف و نهی از منکر

مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و اقسام آن
در این مقاله مختصر ابتدا چند سطر آن به مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و مراحل این فریضه الهی می پردازیم .
« امر به معنای دستور دادن و فرمان دادن می باشد چنان که نهی با معنای بازداشتن است . استاد مطهری ، معروف و منکر را اینگونه تعریف کرده است :
«کلمه " معروف " شامل همه هدف های مثبت اسلامی و کلمه " منکر " شامل همه هدف های منفی و غیر اسلامی می گردد و لهذا با چنین تعبیر عامی آمده است و اما امر به معروف و نهی از منکر ، گر چه با تعبیر امر و نهی است ، ولی به نصّ حدیث و فقه و تاریخ قطعی اسلامی ، شامل هر دو وسیله مشروعی است که برای این هدفها ، بشود این ساختمان را نگه داشت و توسعه داد.»

اما هر امر به معروفی و نهی از منکری یک سوی مراحل دارد که باید مرحله به مرحله انجام داد تا به یک ارزش اخلاقی تبدیل شود و اگر یکی از مراحل اجرا شود باید عکس جاری شود ممکن است منجر به فتنه و بی آبرویی شود .
اقسام امر به معروف و نهی از منکر به شرح ذیل می باشد :
1- قلبی : کم ترین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر آن است که انسان در قلب خود نیکوکاران و مؤمنان را دوست داشته باشد و گنهکاران و بدکاران را دشمن بدارد و با این دو گروه برخورد متفاوت داشته باشد .
2- زبانی : در قسمت زبانی از روش های پند و موعظه ، حمکت و پند و نیک استفاده     می شود . و اگر امر به معروف و نهی از منکر زبانی ، اثر بخش نباشد نوبت به مرتبه سوم می رسد .
3- عملی : « این مرحله دارای مراتبی است که باید مرحله به مرحله طی شود . مقاله نویسی ، تألیف کتاب ، تأسیس مدارس و مراکز تربیتی و معافل دینی و مرکزهای دعوت تبلیغ دین ، صرف مال و وقت در ویران نمودن مراکز فساد ، مثل مسجد ضرار در عصر پیامبر همه از شاخه های امر به معروف و نهی از منکر عملی است . »
نقش معلم در تبیین و گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر
ما گفته خود را در مورد نقش معلم در تبیین و گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را با فرموده ای از مقام معظم رهبری آغاز می کنیم . ایشان می فرمایند :
« همه مردم باید وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را برای خود قایل باشند و در محیط کسب ، خانه ، درس ، دانشگاه و محیط کار و زندگی با زبان خوش و لحن مناسب ، عمل خلاف وگناه را به خاطی تذکر دهند و سرانجام این مهم در مرحله عمل و اقدام ، تنها با اجازه حکومت باید انجام شود.»
ما در این مقاله بیشتر بر محیط درس تأکید داریم و نقش مدیر کلاس که همان معلم است را در امر به معروف و نهی از منکر مورد بحث قرار می دهیم .
شاید بتوان نقش معلم را در گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را آنقدر با اهمیت دانست که در بعضی مواقع می تواند مهمترین و بیشترین تأثیر خود را در این زمینه بر دانش آموز که آینده سازان ما هستند و مدیران و مدیر کل ها و . . .  مملکت در آینده را تشکیل می دهند بگذارند .
نقش معلم را در گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را به4 دلیل  می توان با اهمیت دانست . ما در این مقاله این 4 مورد را به طور مختصر مورد بررسی قرار می دهیم .
این دلایل به شرح زیر می باشد :
1. معلم به عنوان الگوی دانش آموز می باشد و گفته ها و نصیحت های وی می تواند دانش آموز را تحت تأثیر قرار دهد .
2. فرهنگ و دین ما ایجاد می کند که ارزشهای اخلاقی و معنوی باید در مدارس گسترش پیدا کند و این به عهده معلم می باشد .
3. هم وظیفه شغلی و هم وظیفه شرعی معلم ایجاد می کند که در مدارس ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در اولویت های یاد دهی معلم باشد .
4. نقش پذیری اجتماعی و اهمیت دادن به این ارزش های  معنوی بیشتر در دوران دانش آموزی می باشدکه معلم می تواند با خلاقیت خود این دانش آموزان را در جهت مثبت سوق دهد .
معلم به عنوان یک الگو
در مورد اول دانش آموز یک گرایش مثبت دارد و معلم را به عنوان یک الگوی رفتاری خود می داند و در اکثر اوقات رفتارهای معلم خود را تقلید می کند حتی بعضی مواقع دوست دارد مثل معلم لباس بپوشد مثل او راه برود ، مثل او صحبت کند . و حالا این معلم می تواند دانش آموز را به راه راست هدایت کند و هم می تواند دانش آموز را گمراه کند و او را از راه مستقیم منحرف کند ، و با توجه به اینکه مهمترین اصل در امر به معروف و نهی از منکر اصل تأثیر است که در پی آن امر به معروف گسترش و ریشه منکر را در ذهن دانش آموز به یک امر خوشایند تبدیل کند و او را در جهت برقراری امر به معروف و نهی از منکر سوق دهد .
معلم همچنین باید از این موقعیت و اعتمادی که دانش آموز به وی دارد در جهت گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در بین دانش آموزان استفاده کند و این قشر پر جمعیت و تأثیر گذار در جامعه را به برقراری امر به معروف و نهی از منکر هدایت کند ، تا آنها نقشی که در جامعه خواهند داشت ، این فرهنگ را در جامعه گسترش دهند تا    جامعه ای بدون منکر داشته باشیم .
اما معلم باید به این نکته نیز توجه کند که « یکی از بزرگترین رموز آموزشی این است که شاگرد خود معلم را بپذیرد و نه زبان و استدلالش را . اگر استدلال معلم را بپذیرد در واقع معلم نقش ضبط صوت را دارد ، معلم  باید به گونه ای عمل کند که شاگرد خود او  را بپذیرد ، وجود او را که پذیرفت تحت تأثیر اخلاق و رفتار معلم از جمله ، استدلالش قرار می گیرد ، راه رسیدن به این مرتبه از معلمی هم دو چیز است :
الف – تسلط و پختگی علمی
ب) تقوی و وارستگی اخلاقی»
نظام پرورشی مدارس و مباحث مذهبی - اسلامی
مورد دلیل دوم ،باید این موضوع را متذکر شویم که « در بحث نظام پرورشی مدارس استاندارد آنچه در مدارس ما باید انجام شود ، با آنچه در مدارس برتر سایرکشورها انجام می شود باید تا حد زیادی متمایز باشد . در واقع بحث پرورشی در کشور ما علاوه بر آن که با روحیات ، خلقیات و نیازهای فراگیرندگان مرتبط است ، به طور ویژه ای با مباحث مذهبی – اسلامی نیز در آمیخته است . بنابراین انتظار می رود که در مدارس استاندارد مؤلفه هایی از جمله ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در حکم یک اصل در میان دانش آموزان مورد توجه قرار گیرد .» و بیشترین انتظار در ترویج چنین مباحث مذهبی – اسلامی از معلم می رود و این معلم است که در مدرسه بیشترین برخورد را با دانش آموزان دارد و می تواند نقش مهمی در مؤلفه هایی مانند گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد .
نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران می تواند با کلاس های ضمن خدمتی که در مورد امر به معروف و نهی از منکر برای معلمان می گذارد در ترویج و گسترش امر به معروف و نهی از منکر قدمی بلند بردارد تا جامعه ای به دور از فساد ها و منکرات و جامعه ای که مورد قبول خدا و انبیاء است را داشته باشیم و در اامنیت کامل به سر ببریم .
ولی مشکل بزرگی که وجود دارد ، موضوع پذیرش ابتدایی می باشد . همانطور که مشخص است دوره ابتدایی مهمترین دوره می باشد و باید افرادی آموزش دیده استخدام شوند  . متأسفانه کسانی مانند سرباز معلم ها ، نهضتی ها و دیپلمه ها که اصلاً در زمینه مذهبی و درسی آموزش ندیده اند در آموزش ابتدایی استخدام می شوند و نمی توانند نقش یک معلم خوب را ، بر دانش آموزان ایفا کنند .
وظیفه معلم و گسترش ارزشهای اخلاقی
دلیل سومی که نقش معلم را در گسترش امر به معروف و نهی از منکر را با اهمیت می کند ، وظیفه شرعی و شغلی معلم است. « یک معلم باید بر اساس نیازهای واقعی تربیتی و آموزشی دانش آموزان به کار خود ادامه دهد و نه با هرچه  پیش آید ، خوش آید و از سر تفنن و تنوع . در رفتار و کردار و گفتار و اندیشه معلم نباید هیچ بخش بی تفاوت و بی جهت و بی تحرک و بیهوده موجود باشد و از همه وجود او باید جدیّت و هدفداری نمایان گردد . » معلم علاوه بر اینکه وظیفه دارد مطالب مربوط به کتاب درسی را به دانش آموزان یاد دهد باید نسبت به مسائل مذهبی – اسلامی و پرورشی از جمله گسترش امر به معروف و نهی از منکر نیز برنامه خاصی در کلاس درسی داشته باشد و فقط اتکا به موارد درسی نکند . او می تواند گسترش امر به معروف و نهی از منکر را در اولویت های اولیه یاددهی خود قرار دهد ، تا وظیفه شرعی و شغلی خود را ادا کرده باشد و دانش آموزانی متعهد به ارزشهای اخلاقی را برای جامعه آینده تربیت کند . ما معلمان باید استاد مطهری را یک الگو قرار دهیم ، مثلاً ، « آقای مطهری نخستین ویژگی اش در مقام درس دادن این بود که انسان وقتی پای درسش می نشست احساس می کرد ایشان در حال انجام وظیفه دینی است . » در این قسمت از مقاله ، لازم دانستیم تا مراحل یادگیری ارزشهای اخلاقی از جمله امر به معروف و نهی از منکر را به دانش آموزان بیان کنیم ، تا شما خوانندگان عزیز با این مراحل آشنا شوید .
مرحله نخست :
دانش آموزان پذیرش قوانین و مقررات اخلاقی ، ارزشها و ضد ارزشها و رفتارهای خواسته شده از سوی مربیان را در ذهن خود بر اساس پیامدهای جسمانی و آنی  آن را ارزیابی می کنند و باید معلم در این مرحله یاددهی را بر مبنای نزدیک شدن به احساس خوشایندی ( خوشی و لذت ) انجام دهد .
در مرحله دوم :
دلیل اطاعت دانش آموز از معلم مورد قبول قرار گرفتن و حفظ موقعیت اجتماعی است . معلم باید یاددهی خود را بر مبنای توجه به جمع و گروه و محرومیّت و طرد از موقعیت باشد .
در مرحله سوم :
« اطاعت ریشه در اعماق دل و جان آدمی دارد و این نوع اطاعت و پذیرش مقررات با طیب خاطر به عمل منجر می شود ، چه کسی حضور داشته باشد چه نداشته باشد . اگر شرایط بیرونی هم تغییر کند ، باز فرد از قبول و عمل به عقیده و ارزشهای خود دست بردار نیست » و معلم باید به این مرحله تأکید بیشتری داشته باشد .
حساسیت دوران دانش آموزی و نقش پذیری اجتماعی
اما دلیل چهارم هم خیلی مهم می باشد ، زیرابیشتر انسانها در دوران دانش آموزی نقش پذیری اجتماعی و اخلاقی خود را می گیرند و در این مرحله بیشتر به دنبال مسائل دین و مذهبی می باشد و کنجکاو است و تأثیر پذیری زیادی نسبت به گفتارهای معلم دارد و معلم نیز باید از این فرصت استفاده کند و در حد امکان در گسترش و تبیین امر به معروف و نهی از منکر تلاش کند تا با هدایت دانش آموزان به این سمت امر به معروف و نهی از منکر در جامعه بگستراند و مردم را با فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر آشنا کند .  
منابع : .آیت الله جوادی آملی ، هدایت در قرآن ، 1358 ، قم : انتشارات اسراء ، چاپ دوم
2. سازمان آموزش و پرورش معاون پژوهشی ، جلوه های معلمی استاد مطهری ، 1357 ، تهران : انتشارات  مدرسه ، چاپ اول
3. فرهادیان ، رضا ، تربیت برتر ( آنچه والدین و معلمان باید بدانند ) ، 1374 ، قم : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، چاپ اول .
4. کفّاش ، حمید رضا ، امر به معروف و نهی از منکر در نهج البلاغه ، 1373 ، تهران : انتشارات پیام آزادی ، چاپ اول
5. نباتی ، علی ، درس دیروز ، امروز ، فردا ، 1377 ، مشهد : انتشارات سعیدی منش ، چاپ اول.

منبع : http://himeibadam.blogfa.com