موبینگ

موبینگ 

جنگ روانی در محل کار :

-         موبینگ چه معنی می دهد ؟

-         معمولاً چه نوع جنگ روانی را موبینگ می نامند ؟

-         چرا خانمها بیشتر از آقایان قربانی موبینگ هستند ؟

-         چگونه شخص می تواند در مقابل موبینگ مقاومت کند ؟

مشکل در محل کار ! کارمندی که آدم تحملش راندارد ! رئیسی که کارمندش را بدلایل گوناگون آزار  می دهد ! خشونتی شخصی که  معمولاً سر کارمند دیگر خالی می شود !

 تمام این مسائل و مشکلات از وقتی به وجود آمده که انسانها در یک گروه بصورت سازمانی با هم کار می کنند . طی سالیان گذشته برای این آزار و اذیت در محل کار نامی تعین کرده اند (موبینگ) با نام گذاری این مشکل بسیاری از کارمندان حالا می توانند مشکل خودشان را بهتر بفهمند و توضیح دهند. البته همه دشمنی ها و مشکلات محل کار را نمی توان موبینگ نامید ، مرز بین موبینگ و مشکلات معمولی در محل کار کاملاً مشخص می باشد ، زیرا هر اختلافی با سرپرست یا هر مشکلی در کار با همکاران را نمی توان موبینگ نامید

مشخصات موبینگ

1-    تکرار آزار در محل کار حداقل هفته ای یکبار.

2-    آگر آزار دادن حداقل 6 ماه به طول انجامد .

3-    وقتی آزار دادن تصادفی نباشد، بلکه با نقشه و برنامه قبلی صورت بگیرد.

4-    تفاوت موقعیت شغلی آزار دهنده و آزار دیده معمولاً به نحوی باشد که موب شده نتواند از اطرافیانش کمک بخواهد و به همین دلیل نتواند بدرستی از خودش دفاع کند .

5-    هدف کاملاً مشخص باشد یا اینکه در طول موبینگ به نحوی که سایر کارمندان در گیر هستند ولی هدف موبینگ یک شخص معین می باشد .

اولین بار در سال 1986 موبینگ را محقق و روانشناس کار از سوئد دکتر Heinz Leymann عنوان کرد و کتابی هم در این زمینه نوشت ، از آن به بعد بود که سایر دانشمندان و محققین غربی سعی کردند تحقیقات در این زمینه را دنبال کنند . با این همه تحقیقات و تجربیات جمع آوری شده هنوز کافی نیست و دلیل آن هم اینستکه موبینگ را خیلی مشکل می توان بر رسی کرد و بسیاری از سازمانها بعلت اینکه نامشان خراب نشود مشکلات را بروز نمی دهند و معمولاً عنوان می کنند که در سازمان آنها چنین موردی را نمی توان یافت .

تحقیقاتی که در کشورهای اروپائی انجام شده و آماری که اعلام کرده نشان می دهد که مثلاً در کشور آلمان بین 300000  تا یکمیلیون نفر قربانیان موبینگ وجود دارند . تقریباً در هر سازمانی که 1000 نفر کار می کنند حدود 12 تا 35 نفر قربانی موبینگ می باشند ، در بسیاری از کشور های اروپایی مرکز تلفنی برای کمک به قربانیان موبینگ وجود دارد .  از بسیاری از موارد موبینگ می توان نتیجه گرفت که آغاز موبینگ معمولاً در اثر جابجایی مقامی کارمندان می باشد ، مثلاً  کارمند جدیدی که تازه وارد یک قسمت می شود بیشتر مورد آزار روانی قرار می گیرد ، یا وقتی که رئیس قسمت عوض شود احتمال اینکه او کارمندی را آزار بدهد زیاد است، و حتی ممکن است که خودش مورد آزار روانی کارمندان قرار گیرد .

کلاً تمام تحقیقات نشان داده که 75 در صد از موبینگ ها علیه خانمها می باشد ، ولی متاسفانه به این آمار نمی توان صد در صد اطمینان کرد به دو دلیل :

1 - خانمها معمولاً در مورد مشکلات راحت تر حرف می زنند و سریع تر از آقایان به دکتر مراجعه می کنند .

2- در تمام تحقیقات دو برابر افراد مورد تحقیق خانم بوده اند ، به همین دلیل نتیجه بدست آمده نشان می دهد که بیشتر قربانیان موبینگ خانمها هستند .

3- یکی دیگر از علل اینکه خانمها بیشتر مورد موبینگ قرار می گیرند اینستکه در سازمانهای آموزشی و سازمانهای بهداشت و سلامت بیشتر موبینگ دیده می شود و درست در این قسمتها اکثر کارمندان خانم هستند .

در بخشهای کارگری کمتر موبینگ دیده می شود و علت اینکه چرا در سازمانهای آموزشی و سلامتی آزار روانی بیشتر است  را نمی توان بدرستی توضیح داد ، ولی احتمالاً در مشاغلی که انسانها با مراجعه کننده سروکار دارند بر خورد افراد شخصیت آنها را بهتر نشان می دهد و شاید به همین دلیل هم راحتر مورد حمله قرار می گیرند ،وعلت دیگر هم اینستکه در این نوع مشاغل بیشتر می توان در مورد نحوه کار کردن قضاوت کرد که خود دلیلی برای موبینگ بوجود می آورد .

در کشور های غربی بسیاری از موارد موبینگ تیتر روزنامه های روز را تشکیل می دهند ، خصوصاً اگر سیاستمداران یا دارندگان قدرت در گیر آن باشند که معمولاً در ادامه موبینگ  با فاش کردن مسائل خصوصی فرد مورد نظر سعی می کنند چهره واعتبار طرف مربوطه را به نحوی آلوده کنند و حیثیت اجتماعی و سیاسی او را خدشه دار کنند تا به این وسیله او را از دور خارج کنند. 

 قربانیان موبینگ به مرور دچار ناراحتی های سختی می شوند و نمی توانند در محل کارشان حاضر شوند . روانشناسان تا آنجا تحقیق کرده اند که گاهی بعلت آزار روانی مداوم بعضی از قربانیان دچار بیماری  PTSD   posttramatischen Blastungs reaktionمی شوند، یعنی فشار روانی دائمی که فرد را دچار یک نوع نگرانی یا ترس مانده گار می کند . این بیماری است که معمولاً افرادی که شاهد یک فاجعه وحشتناک بوده اند دچار آن می شوند ، مثل قربانیان جنگ یا فجایع طبیعی همانند زلزله- طوفان یا گرسنگی - مرگ نزدیکان در اثر تصادف این افراد اگر معالجه نشوند حتی سالها بعد از حادثه هم خاطرات آن زمان آزارشان می دهد به حدی که دائم دچار ترس ،بد خوابی وبی خوابی هستند و گاهی دچار فراموشی می شوند ومرتب کابوس می بینند  ، فوری عصبانی می شوند و دچار افسردگی می باشند .

این افراد به دو گروه تقسیم می شوند ،

گروه اول  گوشه گیر و منزوی می شوند و در افسردگی خود فرو می روند .

گروه دوم  برعکس خیلی فعال می شوند و همه جا و برای هر کسی ماجرای خودشان را تعریف می کنند و بدنبال کسی می گردند که به آنها در رسیدن به حقشان کمک کند .

در بسیاری از موارد قربانیان موبینگ تنها هدف زندگی شان منحصر به اثبات حقشان می شود .

دکتر لی مان معتقد است که رفتار این افراد باعث می شود که نزدیکان و دوستان آنها بعلت شنیدن مداوم ماجرا خسته  شوند و دیگر قادر به تحمل فرد نباشند و خودشان را کنار بکشند . در حقیقت با این رفتار شخص مورد آزار حمایت اطرافیان خودش را هم از دست می دهد .

چه امکاناتی برای موبینگ شدگان وجود دارد ؟ و چگونه می توانند خودشان را در مقابل موبینگ محافظت کنند ؟

این طور که تحقیقات نشان داده بندرت قربانیان موبینگ می توانند در همان محل بکار خود ادامه دهند . از 50 نفری که مورد نظر بودند فقط  6 نفر از آنها توانستند در همان محل  بکار خود ادامه دهند و تنها 4 نفر از آنها توانستند وضعیت شغلی بهتری بدست بیاورند .

 نکات زیر می تواند به شخص در مقابله با موبینگ کمک کند .

1-    مرزی در ارتباط با اطرافیان خود تعین کنید و فاصله مشخصی را رعایت کنید

موبینگ کردن معمولاً احتیاج به وقت دارد و بمرور اتفاق می افتد ، به همین دلیل هم ابتدا قربانی اصلاً متوجه شرایط خودش نمی شود . برای مثال شخص احساس می کند که بعضی از همکاران حرف او را قطع می کنند و بعضی دیگر سعی می کنند با او حرف نزنند .

-         چه زمانی شخص باید بدنبال دلیل بگردد ؟

-         چه زمانی باید فرد احساس خطر کند ؟

-         چه مدتی شخص باید بی احترامی و بی توجهی سر پرست را تحمل کند؟

در اروپا با اینکه موبینگ بعنوان یک مشکل سازمانی شناخته شده باز هم ادعای قربانیان موبینگ را مسئولان با ناباوری گوش می کنند و گزارش آنان را با شک و تردید می پذیرند ، و علت آن اینستکه  آزار روانی را خیلی مشکل می توان ثابت کرد و به همین دلیل هم شخص موب شده باید خیلی با دقت اقدام کند . بررسی های انجام شده نشان می دهد که قربانیان موبینگ خیلی دیر متوجه شده بودند که چه اتفاقی افتاده و به همین جهت هم نمی توانستند در همان محل بکار خود ادامه دهند زیرا تنها راه نجات در ابتداء فاصله گرفتن از سایرین می باشد ، چون این قربانیان بمرور زمان از نظر روانی و جسمی کاملاً ضعیف می شوند و شرایط اجتماعی این افراد هم بعلت موبینگ تغییر می کند ، بنابراین شخص باید برای تقویت شرایط روحی و جسمی خود و بر رسی موقعیت خودش  از محیط کارش فاصله بگیرد تا بتواند تصمیم بگیرد که چگونه به کارش ادامه دهد .

بهترین عمل در این مرحله اینستکه شخص به یک روانشناس یا مشاور مراجعه کند و مشکل را با او مطرح کند زیرا این متخصصین می توانند بهتر به فرد در حل مشکلش کمک کنند .

2-    تعییر شرایط کاری

  موبینگ وقتی متوقف می شود که شخص موب کننده جدا شود حتی اگر سر پرست یا رئیس قسمت شدیداً مقابل این روش ایستادگی کند . 

3-شرایط را خراب تر نکنند .

افرادی که توانستند در مقابل موبینگ مقاومت کنند و شرایط را به نفع خود تغییر دهند معمولاً انسانهای دقیق و محافظه کاری هستند و روشی را انتخاب کرده اند  که شرایط خودشان را بدتر نکنند ، مثلاً کمتر غیبت داشته اند  و کار خود را بدرستی انجام داده اند و از بحث و گفتگو با موب کننده خود داری کرده اندو همچنین بدون مطالعه سر پرست یا رئیس قسمت را مطلع نکرده اند ، این افراد سعی کرده اند کلاً از هر کاری که مشکل را بزرگتر کند پرهیز کنند . البته این در شرایطی امکان پذیر است که موب کننده دست بر دارد چون دیگر بهانه ای برای آزار دادن ندارد .

4-    تغییر محل کار

اگر شرایط کاری غیر قابل تغییر باشد شخص باید سعی کند محل کارش را در همان سازمان عوض کند و اگر سازمان کوچک است و امکان تغییر درون سازمان وجود ندارد او باید اقدام به یافتن کاری در محل دیگری کند . البته این در صورتی است که آزار دهنده رئیس یا سر پرست قسمت باشد در این صورت واقعاً ادامه کار در چنین شرایطی باعث تضعیف روحی و جسمی شخص می شود و ضمناً کیفیت کاری او را کاهش می دهد که مطمناً در سوابق او درج می شود بنابراین باید شخص قبل از اینکه شرایط  بدتر شود اقدام به تغییر محل کار خود کند .

 چرا موبینگ بوجود می آید؟

جواب دادن به این سئوال با اطلاعات فعلی که در دسترس محققین می باشد مشکل است ولی یکی از دلایل اصلی موبینگ را می توان شرایط سازمانی و اختلاف طبقاتی یا تعلق طبقاتی متفاوت موب شونده و موب کننده دانست و جهت اثبات این مطلب آمار و مثالهای زیر آمده است.

الف- دلایل سازمانی در موبینگ :

دکتر لی مان معتقد است که موبینگ در اثر ضعف مدیریت و شرایط نامناسب کاری و کاهش ارزش های اخلاقی بوجود می آید . مشابه این نتیجه را تحقیقات دانشمندان فنلاندی و نروژی و آلمانی هم بدست آورده اند ، آنها هم معتقدند در همه سازمانهایی که بدرستی اداره نمی شوند و رقابت صحیح بین کارمندان وجود ندارد موبینگ مشاهده می شود . در این سازمانها مشکلات اداری بدرستی حل نمی شود و روش اطلاع رسانی مناسبی وجود ندارد . خصوصاً قسمتهایی که سر پرست از مسئولیت کارمندان اطلاعی نداشته باشد و در مورد حدود وظایف و هدف کاری بحث و گفتگویی نشود موبینگ دیده می شود ، نامشخص بودن حدود وظایف کارمندان و عدم تقسیم صحیح کاری و عدم اطمینان در محیط کار خود دلایل دیگری برای موبینگ می باشند .

ب- دلایل مدیریتی در موبینگ :

موبینگ در بسیاری از موارد در اثر ضعف مدیریت می باشد ، یعنی مدیریت یا سر پرستی مشکل را دیده ولی در جهت حل آن اقدامی نکرده است . در حقیقت مدیریت قادر به حل مشکل نیست ، زیرا اگر مدیریت صحیح باشد اصلاً شرایط برای موبینگ بوجود نمی آید و اگر هم بوجود بیآید یک مدیر لایق می تواند با دخالت به موقع و تعین حدود وظایف کارمندان مشکل را از سر راه بر دارد .

متاسفانه تحقیقات متفاوت نشان داده که 70 تا 80 در صد موارد موبینگ با همکاری مدیریت یا سرپرستی صورت می گیرد و حتی در موارد زیادی موب کنند ه خود شخص مدیر یا سر پرست می باشد . 

ج- موبینگ جهت تغییر موقعیتهای شغلی :

یکی دیگر از دلایل موبینگ استفاده از این روش برای جابجایی افراد می باشد به این وسیله می خواهند که شخص مورد نظر خود به خود استعفاء دهد یا کارش را واگذار کند زیرا مدیریت  نمی تواند او را مستقیم جابجا کند ، یا اخراج او باعث ضرر مالی  سازمان می شود .

د- موبینگ جهت مقصر جلوه دادن شخص یا تلفی کردن :

تعلق گروهی برای انسانها بسیار مهم بوده و هست ولی گاهی موارد وقتی گروه دچار مشکل شود افراد گروه سعی می کنند همه تقصیر ها را گردن یک نفر بیاندازند و این کلاً در گروه های متفاوت مرتباً تکرار می شود و این تقریباً بدشانسی فرد است . مدل دیگر موبینگ ناشی از کینه شخصی می باشد در حقیقت شخص دیگری را موب می کند چون به دلیلی از او ناراحت است. مثل آقائی که از همکار خانمی در خواست ازدواج می کند ولی خانم مورد نظر رد می کند . یا رئیسی که احساس کند کارمندش کار را بهتر از او انجام می دهد .

و- موبینگ بعلت شرایط شخصیتی یا اخلاقی فرد 

گاهی دلیل موبینگ در شخصیت قربانی می باشد ،بعضی افراد اشکالات شخصیتی دارند که باعث می شود که بهتر قربانی موبینگ بشوند ، آنها معمولاً خیلی دیر متوجه اشکالات محیطی می شوند و یا اینکه همیشه سعی می کنند از مشکلات دوری کنند ولی بر عکس دائم دچار مشکل می شوند، این افراد شناخت اجتماعی صحیحی ندارند و به همین دلیل قربانی موبینگ می شوند ، اما این به معنی آن نیست که افرادی که شناخت  صحیح اجتماعی دارند قربانی موبینگ نشوند . 

راههای مبارزه با موبینگ

آنچه که تاکنون تحقیقات انجا م شده نشان داده موبینگ یک مشکل اجتماعی است که روز بروز اهمیت بیشتری می یابد . مسئله ای که در بسیاری از سازمانها به مشکلات روزانه سازمانی تعلق دارد ، بنابراین باید راههایی جهت جلوگیری از موبینگ پیش بینی شود . در بسیاری از سازمانهای اروپایی جزء دروس آموزشی حین کار دروسی هم در زمینه موبینگ یا آزار روانی در محیط کار برای کارمندان پیش بینی شده است ، زیرا اکثر سازمانها ضرر های اقتصادی ناشی از موبینگ را محاسبه کرده اند . در حقیقت تنها کارمند آزار دیده ضرر نمی کند بلکه بعلت غیبت مکرر کارمند و عدم انجام صحیح کار بعلت ناراحتی روحی که کارمند دچار آن است باعث کاهش تولید سازمانی می شود و ضرر سنگینی به سازمان مربوطه می زند .

بنابراین بهترین روش اینستکه جهت پیش گیری از این مشکل همه سازمانها دوره های مخصوصی در بر نامه های آموزش حین کار طرح کنند تا کارمندان برای مبارزه با موبینگ آمادگی بیآبند.

 خواننده عزیز اگر شما در این زمینه تجربه ای دارید برای ما ب

منابع:        http://www.mobbingportal.com/leymannbooks.html                                                                           

                                     http://www.palverlag.de/Mobbing.html  

http://www.internetratgeber-recht.de/Arbeitsrecht/frameset.htm   

ترجمه و خلاصه :    Zahra Khabbaz-Beheshti